آذراولدوز
اذربايجانا عاييد اولانار
تاريخ : یکشنبه 27 فروردین 1391 | یازار : اورمولو
شاعيرين اثرلري نين تحليلي گؤسترير كي، نسيمي شاماخيدا او دؤورون ان ياخشي اونيوئرسيتئتلري نين طلبينه جاواب وئره جك بير درجه ده كاميل تحصيل آلا بيليب. او، كلاسسيك شرق و قديم يونان فلسفه سيني، هابئله ادبياتيني گؤزل منيمسه ميش، موسلمان و خريستيان ايلاهياتي نين اساسلارينا بلد اولموش، طيب، آسترونومييا و آسترولوگييا، ريياضيات و منطيق ائلملرينه دريندن يييلنميشدي. او، ديللري ائله ياخشي اؤيرنميشدي كي، آذربايجان، فارس و عرب ديللرينده عئيني درجه ده گؤزل شئعرلر يازا بيليردي. اونون آذربايجانجا شئعرلري نين ديلي هم زنگينليگي، هم ده خالق نيطقينه ياخينليغي ايله سئچيلير، آتالار سؤزلري، ضرب-مثللر، حيكمتلي سؤزلر بورادا چوخلوق تشكيل ائدير. نسيمي نين روبايلري آذربايجان خالق شئعري نومونه لري اولان باياتيلارا چوخ ياخيندير.
نسيمي نين پوئزيياسيندا آذربايجانين، ائلجه ده ديگر شرق اؤلگه لري نين مشهور عاليم و شاعيرلري نين آدلاري تئز-تئز خاطيرلانير. بونلاردان ايبن سيناني ، خاقاني ، نيظامي ، فله كيني(فلكي) ، حللاج منصورو ، فضلوللاه نيميني (فضل الله نعيمي) ، شئيخ ماحمود شبوستريني (شئيخ محمود شبستري) ، اؤوهه‌دي ماراغاييني (اوحدي مراغه اي) و باشقالاريني گؤستره بيلريك.
حروفيلر تئيمورلنگ طرفيندن جيدي تزييقلره معروض قالديغي بير واختدا نسيمي وطندن ديدرگين دوشوب، عراق، [[توركييه]، [[سورييه]دا ياشاماغا مجبور اولوب. حروفيليك تعليمي اساسيندا ايره لي سوردويو پانتئيست ايدئيالاري اوستونده حلب شهرينده اعدام اولونوب.
نسيميني تبريزي نيسبه سينده تقديم ائدن ايبن ال-عيماد حنبلي يازير: ” او، حوروفيلرين شئيخيدير، حلبده ساكين ايدي، طرفدارلاري چوخالدي، بيدتي آرتدي، ايش او يئره چاتدي كي، سولطان اونون اؤلدورولمه سيني امر ائتدي، بوينو وورولدو، دريسي سويولدو، چارميخا چكيلدي. ”
نسيمي 3 ديلده يازيب. او، اؤز ايدئيالاريني پئشكار فيلوسوف كيمي آيريجا تراكتاتلاردا بيتكين سيستئمده وئرمه ييب، چونكي مييانجي نين، ايبن عربي نين گئنيش اهاته لي سوفي-فلسفي اثرلريندن سونرا بو مضموندا تراكتاتلار يازماغا او زامان بلكه ده احتيياج دويولموردو. حوروفيليگين نظري اساسلارينا گلديكده، نعيمي نين اثرلرينده او. آرتيق ايشله نيب حاضيرلانميشدي.

نسيمي نين باكي دا كي هيكلي

فلسفه سي

نسيميده هر ايكي قروپ – مؤعتديل و ايفراط سوفيلرين تاثيري آيدين دويولور. نسيمي آللاهي درك ائتمكله مؤوجود چوخلوغون هئچلييه وارماسي، هر شئيين واحيد وارليغين تظاهورو اولاراق قالماسي فيكرينه شريك اولور: ” فانيي موطلق اولموشام، حاقلايام، حاق اولموشام. ” نسيمي ايدراكدا يقينليگين علمي، يقينليگين عئيني، يقينليگين حاقيقتي مرحله لريني نظردن كئچيريب. بيرينجيسي، بيليك، ايكينجيسي، گؤرمه و اوچونجوسو حاقا چاتماقدير.
مونوتئيست سوفيلرين وارليق تعليمي نين اساسيندا كرئاتسيونيزم نظريييه سي دورور. بو، سوفي ادبياتدا قوراندان گؤتورولموش ” كون! فه كانه ” (ول! اولدو!) ايله گؤستريليب. سونرالار بو ائهكامين اساسلانديريلماسي اوچون بير حديسدن ايستيفاده ائديبلر: ” من گيزلي بير خزينه ايديم، ايسته ديم كي، تانينيم. روحلاري و اينسانلاري ياراتديم كي، تانينام. ” نسيمي ” اول!ولدو ” ايفاده سينه كاف (ك) ايله نون (ن)، همين حديسه ايسه ” كونتو كنزن ” دئيه دفعه لرله ايشاره ائديب. لاكين همين ايفاده لري پانتئيست مضموندا ايشله ديب.
نسيمي نين پانتئيزميني سوفيلردن فرقلنديرن باشليجا خوصوصيت اونون حوروفي رمزلريندن ايستيفاده ائتمه سيدير. 28، ياخود 32 حرف، اونون موهوم ايفاده واسيطه لريندندير.
نسيمي نين اثرلرينده ” حاق ” ايله ” جومله عالم ” آراسينداكي عئينيت اوچون ” اينسان ” آنلاييشيندان ايستيفاده اولونور. بئله كي، ” اينسان ” ان گئنيش حجمده ” آللاه ” حاقيندا، ان زنگين مضموندا ايسه ” جومله عالم ” ، ياخود اونون تظاهورلري حاقيندادير. ان گئنيش حجملي آنلاييش اولان ” حاق ” ايله عئينيلشديريلن ” من ” آنلاييشينا يالنيز بوتون مؤوجوداتين موطلق مجموعسو برابردير. اكس تقديرده، ” من ” هر شئيه شاميلدير، اونا شاميل اولان ايسه يوخدور. آللاهي طبيعتدن آيري حساب ائتمگي كورلوق حساب ائدير.
ئتيكاسي

نسيمي اينساني نه قدر عوموميلشديريب موجرردلشديريب كوسمولوژي حدده ماتديرسا دا، اونونهياتدا رئال، ائتيك وضعيتيني، جمعيتده يئريني اونوتماييب. اونون فيكرينجه، اورك سيخان اوچ شئي وار: بيرينجيسي، يامان قونشو، پيس خاصيتلي دوست، پيس اؤورت. ايكينجيسي، يالانچيليق، قئيبت، پاخيلليق، عداوت. اوچونجوسو، بؤهتان، اله سالما، كوبود ظارافات.
ياراديجيليغي

نسيمي ديلين زنگينليكلريندن قزاللرينده اؤزونمخسوس بير اوستاليقلا ايستيفاده ائديب. بعزن شاعير شئعرلريني يالنيز خيتاب و ايفاده لي تكرارلار اوزرينده قورور:
نيگاريم، ديلبريم، ياريم، انيسيم، مونيسيم، جانيم
رفيقيم، همدميم، عؤمروم، روانيم، درده درمانيم…
ديلفروزوم، وفاداريم، جيگرسوزوم، جفاكاريم،
خوداونديم، جاهانداريم، اميريم، بييم و خانيم.

فيلوسوف-شاعيرين پوئزيياسي چوخ تئز بير زاماندا اورتا آسيا ، توركيه و ايران خالقلاري آراسيندا پوپوليارليق قازانير. حللاج منصورلا بيرليكده اونون آدي اؤز عقيده سي اوغروندا غئيري -عادي صداقت و جسورلوق رمزينه چئوريلير. اونون اثرلري بير چوخ ديللره چئوريلير و همين ديللرده يازيب-يارادان شاعيرلر اونو تقليد ائديرلر. نسيمي نين شئعرلريني خالق آراسيندا آوازلا اوخوماق و اونون حوروفي ايدئيالاريني تبليق ائتمك اوستونده بير چوخلاري عذابلارا قاتلاشير، حتّي جانلاريندان دا كئچيرلر.
ياراديجيليغي نين ايلك دؤورلرينده نسيمي ده اوستادي نيمي كيمي سوفيزم مؤوقئيينده دايانير و تانينميش سوفي شئيخي شيبلي نين تعليميني داعوام ائتديريردي. بو مرحله ده شاعير اؤز اثرلريني ” حسيني ” ، ” سِيّد حسيني ” ، ” سيّد ” تخلوصلري ايله يازير. لاكين 5-نجي عصرين سوفي ايران فيلوسوف-شاعيري حسين هللاج منصورون تعليمي نسيمي نين روحونا داها ياخين ايدي. ايلك دفعه محض او دئميشدي كي، ” من آللاهام! ” بو جور كوفر ساييلان فيكيرلرينه گؤره هللاج منصور دايم تعقيبلره معروز قالميش و نهايت، اؤز عؤمرونو دار آغاجيندا باشا وورموشدو. عقيده سي اوغروندا بو جور فداكارليق گؤسترمه يه حاضير اولان نسيمي ده منصورا هئيران كسيلميش و اؤز اثرلرينده اونو ترننوم ائتميشدي. ماراقليدير كي، شاعير حوروفي تعليميني قبول ائتديكدن سونرا دا هللاجا وورغونلوغوندان قالماميشدي. بو سؤزلري موعين معنادا نسيمي نين اوزون مودت ساديق قالديغي سوفي فلسفه سي هاقدا دا سؤيله مك اولار. بونونلا علاقه دار اولاراق، زومرود قولوزاده يازير: ” نسيمي ياراديجيليغي نين مركزينده ليريك قهرمانين عاشيق اولدوغو، اونو يوكسلدن، كاميللشديرن و اؤز نورونا غرق ائدن گؤزل-آللاه دايانير. اينسان اوچون ان يوكسك، اولوي دويغو همين سئوگيلي نين ووسالينا يئتيشمك، اونا قوووشماق، اوندا اريگيب يوخ اولماقدير. شاعير يازير كي، عشقي گوناه سايانلارين سؤزلرينه باخماياراق، او، بو يولدان چكينميه جك. چونكي يالنيز بو يول اينساني تانرييا، حاقيقته چاتديرا بيلر. ” داها سونرا اوخويوروق: ” لاكين تدريجن نسيمي نين دونياگؤروشونده سوفيليك حوروفيليكله عوض اولونور. بو، هر شئيدن اؤنجه شاعيرين پانتئيست گؤروشلرينده كي دييشيكليك-ده اكس اولونور. بو گؤروشلرين اساسيندا آرتيق عشق و سرخوشلوق دئييل، حرف، عاغيل دايانماغا باشلايير. بو زاماندان ائعتيبارن نسيمي فلسفه ده نيمي نين ياراتديغي حوروفيلييه تاپينير و اونون اساس مودعالاريني تبليغ ائدير. آنجاق نسيمي نين تبليغ ائتديگي حوروفيليك هئچ ده نيمي نين ياراتديغي تعليمين عئينيله تكراري دئييل. ”
نسيمي ياراديجيليغي نين آنا خطي اينسانين آللاهلا عئيني لشديريلمه سي و ايلاهيليگي ايدئياسيندان كئچير. نسيمي نين بو دوشونجه لريني پوئتيك طرزده ايفاده ائله ين مشهور شئعر ده فيكريميزي سوبوت ائدير:
منده سيغار ايكي جاهان، من بو جاهانه سيغمازام،
گؤوهري لامكان منم، كؤونو مكانه سيغمازام.
عرشله فرش و كافو نون منده بولوندو جومله چون،
كس سؤزونو و ابسم اول، شرح و بيانه سيغمازام.
كؤونو مكاندير آيتيم، ذاتي دورور بيدايتيم،
سن بو نيشانلا بيل مني، بيل كي، نيشانه سيغمازام.
كيمسه گومانه ظن ايله اولمادي حق ايله بيليش،
حققي بيلن بيلير كي، من ظنّو گومانه سيغمازام.
صورته باخ و معنيني صورت ايچينده تاني كيم،
جيسم ايله جان منم ولي، جيسم ايله جانه سيغمازام.
هم صدفم، هم اينجييم، حشرو صيرات ادينجييم،
بونجا قوماش و رخت ايله من بو دوكانه سيغمازام.
گنجي-نيهان منم من اوش، عئيني-عيان منم، من اوش،
گؤوهري-كان منم من اوش، بحروو كانه سيغمازام.
گرچي موحيطي-اعظمم، آديم آدامدير، آدمم،
دار ايله كونفكان منم، من بو مكانه سيغمازام.
جان ايله هم جاهان منم، دهريله هم زامان منم،
گؤر بو لطيفئيي كي من، دهرو زمانه سيغمازام.
نجوم ايله فلك منم، وهي ايله هم ملك منم،
چك ديليني و ابسم اول من بو ليسانه سيغمازام.
زرره منم، گونش منم، چار ايله پنجو شئش منم،
صورتي گؤر بيان ايله، چونكي بيانه سيغمازام.
ذات ايليم صيفات ايله، قدر ايليم برات ايله،
گولشكرم نبات ايله، بسطه دهانه سيغمازام.
نار منم، شجر منم، عرشه چيخان هجر منم،
گؤر بو اودون زبانه سين، من بو زبانه سيغمازام.
شمس منم، قمر منم، شهد منم، شكر منم،
روحي-روان باغيشلارام، روحي-روانه سيغمازام.
گرچي بو گون نسيميم، هاشيميم، قورئيشيم،
بوندان اولودور آيتيم، آيت و شأنه سيغمازام.
قايناق:دوزلو اوغلان


گؤنده ر 100 درجه کلوب دات کام گؤنده ر     بؤلوم لر: اجتماعي
آرشیو
سون یازی لار
یولداش لار
سایغاج
ایندی بلاق دا : نفر
بوگونون گؤروشو : نفر
دونه نین گؤروشو : نفر
بوتون گؤروش لر : نفر
بو آیین گؤروشو : نفر
باخیش لار :
یازی لار :
یئنیله مه چاغی :